Lokaal meetnet Luchtkwaliteit

Toelichting

Bespreekstuk Commissie Openbare Ruimte  februari 2019 

Probleem

Eind november 2018 verscheen in The Lancet een artikel dat vermeldde dat er in Nederland 8000 doden per jaar vallen door fijn stof in de lucht. Voor fijn stof gelden geen veilige minimumnormen. Elk niveau, hoe laag ook, is schadelijk. En er zitten meer schadelijke stoffen in de lucht.

Gemeentebelangen Heiloo vindt dat iedereen recht heeft op schone lucht. Helaas blijkt uit kaarten en metingen van de RIVM dat ook in Heiloo de lucht vaak maar matig van kwaliteit is. Hierbij moet worden opgemerkt dat de luchtkwaliteit sterk kan verschillen van het ene op het andere moment  én van de ene op de andere plaats van meten.  Weersgesteldheid , windrichting en windsterkte spelen een grote rol.

Desondanks blijkt uit de kaarten dat bijvoorbeeld de stikstofdioxide-uitstoot van de A9 in heel 2016 (van 2017 ontbreekt de kaart) heel Heiloo Oost beslaat. In dit gebied bevinden zich scholen en kinderopvangcentra. Waar stellen wij deze kinderen aan bloot?

Het probleem is dat er in Heiloo geen meetpunten zijn van de luchtkwaliteit. Onbekend is hoeveel fijn stof, stikstofdioxide, koolstofdioxide en roet er in de lucht van Heiloo zit. Terwijl één van de doelstelling van Heiloo is om de koolstofdioxide-uitstoot met 20% te verminderen in 2020.  De vraag is 20% ten opzichte van welke waarde nu.

Oorzaak

Het verkeer in en om Heiloo is de laatste jaren enorm toegenomen. Ook het vliegverkeer boven Heiloo is fors toegenomen. Met de Aansluiting A9 zal, zo heeft de Provincie NH `becijfert, nog eens 25% meer verkeer door Heiloo zijn weg gaan zoeken. Schiphol wil het aantal vliegbewegingen uitbreiden van  500.000 naar 550.000. Dat betekent een structurele toename van auto- en vliegverkeer en daarmee een structurele toename van uitlaatgassen.

Daarnaast ligt Heiloo onder de rook van TATA IJmuiden bij zuidwestenwind. Ook TATA is de laatste tijd in het nieuws door incidenten met zwaveluitstoot en grafietneerslag.  Tevens dragen openhaarden, tweetakt scooters en vuurwerk bij aan de luchtvervuiling.

Oplossingsrichting

Meten is weten. Het huidige meetnet bestaat uit meetpunten nabij IJmuiden, Beverwijk en bij de Rijp; de waarden voor de gemeente Heiloo zijn tot nu toe gebaseerd op hiervan afgeleide schattingen/berekeningen.

Een eerste stap richting een oplossing is het meten van de luchtkwaliteit nu. Daarbij wil Gemeentebelangen Heiloo dat er een betrouwbare meting komt van de luchtkwaliteit nabij scholen, kinderopvangcentra, sportvelden en langs een aantal drukke wegen (Stationsweg, Malevoort, Zeeweg, Ypesteinerlaan en- met oog op alle nieuwbouw en de aanwezige sportvelden-  de Vennewatersweg ).

Al naargelang de metingen ongewenste pieken in de vervuiling aangeven kunnen als tweede en volgende stappen maatregelen genomen worden, zoals het beperken van het gemotoriseerd verkeer en het beperken van het gebruik van openhaarden/vuurwerk/verbranden van tuinafval,  al dan niet bij bepaalde weertypen of op bepaalde locaties.

Aangezien veel fijn stof en uitstoot ontstaat bij remmen en optrekken van motorvoertuigen, behoort ook het aanpassen van de weginrichting tot de oplossingsmogelijkheden.

Het beperken van uitstoot door het stimuleren van elektrisch verkeer is ook een mogelijkheid, zij het lange termijn. Volgens het CBS is nog maar slechts 1,4 procent van alle personenauto’s in het totale Nederlandse personenautopark een elektrisch of plug-in hybride voertuig. Dat valt in het niet  bij de toename van de mobiliteit cq. het aantal gereden autokilometers in de afgelopen jaren.

Vervolg

Naast de luchtkwaliteit is ook de geluidsbelasting een belangrijke factor voor de kwaliteit van onze woonomgeving. De mogelijkheid is om het aantal meetpunten uit te breiden met mogelijkheden voor het meten van de geluidsbelasting. Dit geldt met name voor Heiloo Oost  vanwege de A9 en heel Heiloo vanwege het  vliegverkeer.

Het is een mogelijkheid om inwoners te betrekken bij de metingen. Dit gebeurt al in verschillende steden in Duitsland en in Nederland heeft het RIVM hiertoe een project opgezet (zie www.samenmetenaanluchtkwaliteit.nl.) Ook heeft de Provincie NH een project met het RIVM  opgezet met eenzelfde doelstelling: Hollandse Luchten (https://waag.org/nl/project/hollandse-luchten) waarin Tata Steel een partner is...

In elk geval zal zelf meten door inwoners -civil science- een mooie aanzet kunnen zijn voor een project in het kader van bewonerspartiocipatie!

Samenvattend

Gemeentebelangen Heiloo vraagt uw medewerking voor het opzetten van een lokaal meetnet voor de luchtkwaliteit in Heiloo, eventueel uit te breiden met metingen voor de geluidsbelasting.

Bijlage

Heiloo ligt in het groen,  vlak bij de kust. Met de open polders, de bossen en de duinen dichtbij is Heiloo een prachtige dorp om te wonen. Maar is het ook een gezond dorp om in te wonen?

Het autoverkeer is in en rond Heiloo sterk toegenomen, het aantal vliegbewegingen boven Heiloo is enorm toegenomen en de rook van de TATA komt met zuidwestelijke wind recht over Heiloo. Dat maakt dat de luchtkwaliteit van Heiloo, ondanks de mooie omgeving, vaak maar matig is.

De eerste helft van december 2018 worden er in Heiloo tal van verkeerstellingen gedaan met behulp van zogeheten meetlussen. Maar wordt de luchtkwaliteit ook gemeten? Nee!

Gemeentebelangen Heiloo roept het college van B&W daarom met deze bespreeknotitie op om ook de luchtkwaliteit te meten op diverse punten,  waaronder  in elk geval in de Stationsweg nabij de verkeerspalen, bij de scholen,kinderopvangcentra en sportvelden die langs doorgaande wegen  gelegen zijn.

Mocht het college geen stappen nemen tot het monitoren van de luchtkwaliteit, dan zal Gemeentebelangen Heiloo het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) benaderen om te participeren in het project “Samen meten aan luchtkwaliteit”, een project waarin burgers zelf de luchtkwaliteit meten en aldus bijdragen aan een meetnet.

NB Het huidige meetnet bestaat uit meetpunten nabij IJmuiden, Beverwijk en bij de Rijp; de waarden voor de gemeente Heiloo zijn tot nu toe gebaseerd op hiervan afgeleide schattingen/berekeningen.  Meer informatie is te vinden op www.samenmetenaanluchtkwaliteit.nl.

Wat ademen wij in? En uit?

In de lucht die wij inademen zit van alles. Ook schadelijke stoffen waaronder fijn stof, roet en stikstofdioxide (NO2). Daarnaast stoten wij koolstofdioxide (CO2) uit, een van de belangrijkste broeikasgassen. De wereldwijde CO2 uitstoot in 2018 was met een stijging van bijna 3% de hoogst gemeten ooit! De CO2 uitstoot  wordt vooral veroorzaakt door het gebruik van fossiele brandstoffen, maar ook  mensen en dieren zelf dragen bij aan de CO2 uitstoot via ademen en mest. Daarbij komt er CO2 vrij uit de afbraak van veen- en toendra gebieden. Wat betekent dit alles voor onze gezondheid, nu en op langere termijn?

Fijn stof

Fijn stof is een verzamelnaam voor alle deeltjes in de lucht kleiner dan 10 micrometer (PM10). Deeltjes kleiner dan 0,1 micrometer worden aangeduid met ultrafijn stof (PM1).   Fijn stof is schadelijk voor de gezondheid, ook in lage concentraties. Hoe kleiner de deeltjes, des te gevaarlijker, want kleinere deeltjes dringen verder in het lichaam door.

Er is geen veilig niveau voor fijn stof! Daarom dient fijn stof zo veel mogelijk teruggedrongen te worden. Zelfs kortdurende blootstelling aan fijn stof, kost mensen enkele dagen tot maanden van hun leven. Dat geldt vooral mensen die al lijden aan hart-, vaat- of longaandoeningen.

Bijna 75- 80% van alle fijn stof in de lucht is het gevolg van menselijke activiteit: industrie, veeteelt, verkeer, houtkachels en sigarettenrook. De volgende figuur toont de wijze waarop fijn stof het lichaam binnendringt.

Roet

Roet is het resultaat van het samenklonteren van ultrafijn stof.  Roet ontstaat bij (onvolledige) verbranding van brandstoffen zoals diesel en hout. Roetfilters in auto’s vangen een deel af. Echter, gegevens van BOVAG en TNO tonen aan dat de meeste filters  niet goed worden onderhouden, waardoor de milieuwinst sterkt achterblijft bij de prognose. Naast de uitstoot van het verkeer, ondanks roetfilters, vormen houtkachels en twee-takt scooters een steeds grotere bron van roet in de lucht.

Stikstofdioxide

Stikstofdioxide is een gas. Ook stikstofdioxide is schadelijk voor de gezondheid; het leidt tot een verminderde longfunctie, meer luchtwegklachten, meer astma-aanvallen en een grotere gevoeligheid voor infecties. Daarnaast slaat de stikstofdioxide neer op het land waar het leidt tot verzuring van de bodem. Zuurminnende soorten als brandnetel, braam en gras krijgen de overhand, waardoor de natuurlijk aanwezige soorten overwoekerd worden en verdwijnen. Vooral de streng beschermde Natura2000 gebieden – de duinen, het Wormer en Jisperveld en de Eilandspolder- hebben ernstig te lijden van verhoogde stikstofdeposities. Daarom dient de uitstoot van stikstofdioxide zo veel mogelijk teruggedrongen te worden, zeker nabij kwetsbare natuurgebieden!

In Nederland wordt stikstofdioxide voor het grootste gedeelte door het verkeer geproduceerd. Daarom is stikstofdioxide een belangrijke indicator voor de luchtverontreiniging door verkeer. Maar ook de veeteelt en de industrie stoten veel stikstofdioxide uit.  

De hoogste stikstofdioxideconcentraties komen voor langs drukke wegen en met name ’s ochtends, wanneer de uitstoot van de ochtendspits in de dan nog koude onderste luchtlagen blijft hangen. 

Na de introductie van de katalysator in de jaren ’80, daalde de stikstofdioxide-uitstoot van het verkeer. Maar door de introductie van roetfilters  gecombineerd met oxidatie-katalysatoren, is het aandeel stikstofdioxide in de uitlaatgassen toegenomen. Bovendien is  de mobiliteit en het aantal autokilometers fors gestegen. Daarmee is een einde gekomen in de dalende trend van stikstofdioxide-uitstoot door het verkeer.

Koolstofdioxide

Koolstofdioxide is ook een gas.Het is kleurloos en reukloos. Het leidt alleen in zeer hoge concentraties (boven de 5000 ppm) tot directe gezondheidsklachten zoals hoofdpijn en sufheid. Onder normale omstandigheden worden zulke hoge concentraties zelden bereikt.

Wel leidt een steeds hogere koolstofdioxide concentratie tot klimaatveranderingen en daarmee tot negatieve gevolgen voor ons leefmilieu en indirect dus ook voor de gezondheid van mens en dier. Koolstofdioxide levert de grootste bijdrage aan de totale broeikasgas-uitstoot. Om deze reden dient ook het aandeel koolstofdioxide in de lucht zo veel mogelijk terug gedrongen te worden.

Het gas wordt geproduceerd door elk levend wezen. Mens en dier ademen koolstofdioxide uit. Het merendeel wordt echter geproduceerd door elektriciteitscentrales, de industrie, het verkeer en de gebouwenverwarming bij de verbranding van fossiele brandstoffen, plastics en hout. 

Normen

De Nederlandse overheid hanteert wettelijke grenswaarden en heeft drempelwaarden bepaald waarboven moet worden ingegrepen. Bijvoorbeeld informatiedrempels waarboven de inwoners moeten worden geïnformeerd en alarmdrempels waarboven een alarm  moet worden afgegeven. Alarmdrempels gelden alleen voor ozon en stikstofdioxide.

Deze grenswaarden en de zogeheten actiedrempels zijn meestal een compromis tussen haalbaarheid en gezondheid. Veel van de wettelijke normen komen direct uit Europese richtlijnen. Ze zijn vastgelegd in de Wet milieubeheer (titel 5.2 en bijlage 2).

Daarnaast zijn er beleidsnormen en wetenschappelijke advieswaarden. Deze zijn wat vrijblijvender dan de wettelijke grenswaarden. Het gaat bijvoorbeeld om (wettelijke) richtwaarden/streefwaarden, waarop het beleid zich op moet richten (inspanningsplicht).

Ook de EU geeft streefwaarden af. Nederland moet de strengere EU-streefwaarden zoveel mogelijk binnen een bepaalde termijn bereiken. Daarbij maakt Nederland helaas nog al eens  gebruik van de mogelijkheid tot uitstel. Er is bij deze EU-streefwaarden geen directe resultaatsverplichting, zoals bij grenswaarden wel het geval is.

Tenslotte zijn er wetenschappelijke advieswaarden, zoals die van de World Health Organization (WHO). Deze advieswaarden stellen de gezondheidsbescherming centraal.

Sinds 2005 gelden er Europese normen voor fijn stof en sinds 2010 gelden er ook Europese richtlijnen voor stikstofdioxide. Nederland overschrijdt beide normen nog steeds. En op  veel plekken. Niet voor niets heeft Nederland aangedrongen op uitstel voor het realiseren van de norm voor fijn stof van 2010 naar 2015!  Het schort helaas niet alleen de uitvoering en aan de handhaving van de richtlijnen;  zelfs als voldaan wordt aan deze officiële normen voor de luchtkwaliteit, is de lucht vaak niet gezond.

De WHO heeft na onderzoek geconcludeerd dat de regelgeving veel strenger moet zijn voor een gezonde luchtkwaliteit. Zo adviseert de WHO veel lagere concentraties fijn stof voor een gezonde leefomgeving ;  20 μg/m³ PM₁₀ en 10 μg/m³ PM_2,5. Dat is de helft van de EU-norm!  Zelfs als de EU-normen worden gehaald, is de lucht in Nederland op veel locaties nog niet gezond. Zo meldt het RIVM op 19 november 2018 : “Gezondheidseffecten van fijn stof kunnen ook optreden door langdurige blootstelling aan lagere concentraties. Ook als de concentraties onder de Europese grenswaarden liggen, treden nog steeds gezondheidseffecten op. Levenslange blootstelling in deze vorm kan leiden tot blijvende gezondheidseffecten zoals verminderde longfunctie, verergering van luchtwegklachten en vroegtijdige sterfte aan met name luchtwegklachten en hart- en vaatziekten”.

Situatie in Heiloo

De concentraties van fijn stof en andere schadelijke stoffen wisselt per dag. Per uur zelfs. Het hangt af van de menselijke activiteit én het weer. Daarom zijn onderstaande kaarten  van 9 december 2018 momentopnamen, maar desondanks veelzeggend.. Maar veel momentopnamen tonen een trend: de luchtkwaliteit in Heiloo is vaak maar matig! En de vooruitzichten zijn  somber; meer mensen, meer verkeer!

Schermen met de verwachting dat we ooit eens elektrisch gaan rijden bieden geen soelaas want met name bandenstof is een belangrijke bron van fijn stof. Bovendien, hoe schoon wordt de elektriciteit opgewekt?

Meten is weten

Zoals gezegd, met name de kracht en de richting van de wind bepalen de kwaliteit van de lucht in Heiloo. Maar uitstoot blijft uitstoot; wat niet in Heiloo blijft hangen, hangt bij de buren. Samen moeten we de uitstoot verminderen. Bij de bron! 

In het coalitieakkoord en in de Begroting 2019 heeft Heiloo zich ten doel gesteld om de koolstofdioxide tussen nu en 2020 met 20% te verminderen, 20% energie te besparen en 20% duurzame energie op te wekken.  

Mooie doelen, maar hoe gaan we meten of deze gerealiseerd zijn in 2020?

Energieopwekking en energiebesparing is te meten aan de hand van de elektrische installaties en het verbruik. De hoeveelheid kooldioxide in de lucht is alleen te meten met speciale apparatuur die de luchtkwaliteit meet.

Het RIVM, de GGD Amsterdam en de Rotterdamse milieudienst meten continu, 24 uur per dag en 7 dagen per week,  de luchtkwaliteit via zo’n 100 meetstations verspreid over Nederland. De uitkomst van de metingen staan op Luchtmeetnet.nl van het Landelijk Meetnet Luchtkwaliteit (LML).

Uitgaande van deze gegevens op Luchtmeetnet zijn de voor Heiloo dichtst bijzijnde meetstations voor de luchtkwaliteit gelegen in IJmuiden , Beverwijk, Zaandam en De Rijp. De  waarden die voor Heiloo gemeten worden zijn  dan ook schattingen of berekende waarden. Dus niet ter plaatse gemeten waarden, die ook binnen Heiloo sterk kunnen verschillen!

Gezien het grote belang van gezonde lucht  is het meten van de luchtkwaliteit op diverse plekken in Heiloo geen overbodige maatregel.

Voor de hand liggende locaties om de luchtkwaliteit te meten zijn het centrum van Heiloo, (Stationsweg), Heiloo Oost langs de A9  (Plan Oost , Ypestein) scholen en kinderopvangcentra  (met name die scholen en kinderopvangcentra die aan doorgaande wegen liggen) en sportvelden  (Vennewatersweg).

Bewonersparticipatie

In Duitsland zijn er bewonersinitiatieven om zelf de luchtkwaliteit te meten. Het Open Knowlegde Lab (OK Lab) in Stuttgart wilde met burgers samen een meetnet van 300 sensoren voor fijn stof realiseren. Er doen inmiddels al veel meer sensoren mee, ook buiten Stuttgart.

De RIVM heeft op internet een kennisportaal 'Samen meten aan luchtkwaliteit' geopend. Via internet geeft het RIVM informatie over hoe inwoners zelf een sensor uit verschillende onderdelen op kunnen bouwen. Organisaties als Milieudefensie en het Longfonds wijzen op het belang van schone, gezonde lucht en stimuleren het meten van de luchtkwaliteit door inwoners.

Door te experimenteren met goedkope sensoren, doen we steeds meer kennis en ervaring op om de luchtkwaliteit in onze eigen omgeving te meten en de meetwaarden op een goede manier te kunnen gebruiken.

En wellicht kan daar ook de geluidsbelasting in worden meegenomen! Voor Heiloo zou dit een mooi, gezond en waardevol project zijn voor bewonersparticipatie!

naar homepage